Alerji Çeşitleri (Başlıca Alerji Türleri)

Gıda Alerjileri (En Yaygın 8 Besin Kaynaklı Alerji)

Tanım ve Bağışıklık Mekanizması

Gıda alerjisi, bağışıklık sisteminin “yer fıstığı proteini” veya “β-laktoglobulin” gibi zararsız besin bileşenlerini patojen sanarak IgE-aracılı yanıt başlatmasıdır. İlk temas sonrası oluşan spesifik IgE antikorları mast hücrelerine bağlanır; aynı gıdaya ikinci maruziyet dakikalar içinde histamin salınımı, kurdeşen, dil-boğaz şişliği veya anafilaksiye yol açabilir. Bu hızlı tablo, “gıda alerjisi mi gıda intoleransı mı?” sorusuna tanısal açıdan da ışık tutar.

En Sık Tetikleyen Gıdalar

Klinik Belirtiler ve Şiddet Skalası

• Hafif: Oral alerji sendromu (ağız-boğazda kaşıntı), lokalize ürtiker
• Orta: Yaygın döküntü, kramp tarzı karın ağrısı, kusma
• Şiddetli: Bronkospazm, ses kısıklığı, kan basıncında düşme, anafilaktik şok

Semptomlar genellikle besin alımından sonraki 2 saat içinde başlar; ilk 5 dakikada gelişen reaksiyonlar daha ağır seyretme eğilimindedir (AAAAI, 2024).

Risk Faktörleri

• Atopik dermatit öyküsü
• Ailede gıda alerjisi bulunması
• Sezaryen doğum ve erken antibiyotik kullanımı → bağırsak mikrobiyotasında düşük çeşitlilik
• D vitamini eksikliği ve sigara dumanına maruziyet (epigenetik değişikliklerle IgE artışı)

Tanı Yaklaşımı

1. Eliminasyon Günlüğü – semptom / gıda ilişkisini yazılı takip
2. Spesifik IgE ve “component-resolved” testler (ör. Ara h 2)
3. Çift-kör Plasebo Kontrollü Oral Yükleme – altın standart; anafilaksi riski nedeniyle hastanede yapılır
4. Besin Provokasyonundan Sonra İzlem – 2-4 saat, geç reaksiyonlar için ikinci gün telefon kontrolü

Yönetim Stratejileri

• Etiket okuma eğitimi (AB 1169/2011)
• Adrenalin oto-enjektörü reçetesi + taşıma eğitimi
• Erken çocuklukta “tolerans indüksiyon” (ör. fıstık için LEAP protokolü)
• Oral İmmünoterapi (OIT) aday seçimi: IgE < 2 kUA/L ve eşlik eden astımı stabil bireyler

 

Kaynaklar: Journal of Allergy & Clinical Immunology 2019; AAAAI Gıda Alerjisi Kılavuzu 2024.

Dahili Bağlantı Fırsatları

• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Demirin Bağışıklık Sistemine Katkısı”
• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Akdeniz Diyeti Nedir?”

Solunum Alerjileri (Polen, Ev Tozu Akarı, Evcil Hayvan, Küf)

Solunum yolu alerjileri, alerji çeşitleri listesinin “en sık görülen alerji çeşitleri” arasında yer alır ve burna, göze ya da akciğere giren küçük proteinlere karşı gelişir. Bu bölümde farklı alerji türleri ve belirtileri tablolar ve kısa alt başlıklar hâlinde sunulur; böylece okuyucu hangi tetikleyicinin hangi semptomu başlattığını kolayca ayırt edebilir.

Polen Alerjisi (Saman Nezlesi)

Rüzgârla taşınan çim, ağaç ve yabani ot polenleri burun mukozasında alerjik rinit oluşturur.

• Belirtiler: Hapşırık, burun akıntısı, gözlerde kaşıntı
• Mevsimsellik: İlkbahar-yaz; bölgesel polen takvimleri semptom tahmini sağlar.

Ev Tozu Akarı Alerjisi

Mikroskobik akar dışkı proteinleri yıl boyunca tetikleyicidir.

Evcil Hayvan (Kedi-Köpek) Alerjisi

Fel d 1 ve Can f 1 proteinleri, tüye değil tükürük-deri puluna bağlıdır.

• Hızlı semptom başlangıcı: Evcil hayvanla → 15 dk içinde gözde sulanma
• Kalıcılık: Protein partikülleri mobilyada aylarca kalabilir.

Küf ve Mantar Sporu Alerjisi

Nemli duvarlar veya bodrum katları yüksek risk taşır.

• Belirtiler: Burun tıkanıklığı, kronik sinüzit hissi
• Risk Faktörleri: Kapalı ortam nemi > %60, kötü havalandırma

Ortak Yönetim Adımları

1. Polen takvimi ve nem ölçer kullanarak maruziyet azaltma
2. Yastık-yorgan kılıflarında sık dokulu kumaş seçimi
3. HEPA filtreli elektrik süpürgesi
4. Aşılama etkili değil; semptom kontrolü için antihistaminik ve nazal steroid kombinasyonu

 

Kaynaklar: World Allergy Organization Global Atlas 2024; European Academy of Allergy and Clinical Immunology Raporu 2023.

Dahili Bağlantı Fırsatları

• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Demirin Bağışıklık Sistemine Katkısı ve Güçlü Bağışıklık İçin Yapılması Gerekenler”

İlaç Alerjileri (Antibiyotik, NSAID ve Kontrast Maddeler)

İmmünolojik ve Pseudo-alerjik Mekanizmalar

İlaç alerjileri, alerji çeşitleri içinde en öngörülmez olanıdır. Gerçek (IgE-aracılı) reaksiyonlarda ilaca bağlı antijen, mast hücrelerini saniyeler içinde tetikler; pseudo-alerjide ise ilacı metabolize eden enzimler doğrudan histamin salınımına yol açar. Sonuç benzer görünür fakat mekanizma farklıdır.

En Riskli İlaç Grupları

İlaç Alerjisi Belirtileri (Hafiften Şiddetliye)

• Kaşıntı, kurdeşen
• Yüz/larinks ödemi, nefes darlığı
• Stevens–Johnson sendromu: Göz ve mukozada erozyon
• Anafilaktik şok: Kan basıncında hızlı düşüş, bilinç kaybı

Tanı Adımları

1. Ayrıntılı öykü (doz, süre ve ilk semptom zamanı).
2. Spesifik IgE veya basofil aktivasyon testi (β-laktamlar için).
3. Deri prick ve intradermal test (negatif ise provokasyona gerek olabilir).
4. “Desensitizasyon protokolü” sadece zorunlu tedavide, yoğun bakım koşulunda.

Önleme ve Yönetim Stratejileri

• Elektronik reçeteye “ilaca bağlı reaksiyon” uyarısı eklemek.
• Alternatif etken madde veya farklı kimyasal sınıf seçmek.
• Acil durum kiti: Adrenalin oto-enjektörü + antihistaminik.
• Kemoterapi veya platin serilerinde yoğun bakım destekli desensitizasyon uygulamak.

 

Kaynaklar: European Academy of Allergy and Clinical Immunology İlaç Hipersensitivitesi Kılavuzu 2023; Journal of Allergy & Clinical Immunology Sistematik Derlemesi 2024.

Böcek Zehri Alerjileri (Arı, Yaban Arısı, Ateş Karıncası)

Neden Önemli?

Alerji çeşitleri arasında ani ve hayatı tehdit eden reaksiyona en sık yol açan gruplardan biri böcek zehri alerjisidir. Arı, yaban arısı veya ateş karıncası sokması sonrası gelişen anafilaksi, tüm alerji türleri ve belirtileri içinde en hızlı müdahale gerektiren tablodur.

Tetikleyici Zehir Proteinleri

• Phospholipase A2 (bal arısı)
• Antijen 5 (yaban arısı)
• Solenopsin (ateş karıncası)
• Bu proteinler mast hücresi yüzeyindeki IgE antikorlarına bağlanarak histamin ve triptaz salınımını başlatır.

Klinik Belirtiler ve Şiddet Skalası

Risk Faktörleri

• Mesleki maruziyet (arıcı, bahçıvan)
• Geçirilmiş ciddi sokma reaksiyonu
• Eşlik eden mastositoz veya ileri yaş

Tanı Basamakları

1. Öykü ve olay-zaman ilişkisi (ilk 4 saat kritik).
2. Serum trip­taz düzeyi (anafilaksiden 1-2 saat sonra).
3. Deri prick ve intradermal test (0,001–1 µg/mL venom).
4. Spesifik IgE (ImmunoCAP) ve bileşen-çözünür testler (Api m 1, Ves v 5).

Tedbir ve Yönetim

• Evde ve dışarıda adrenalin oto-enjektörü taşıyın.
• Venom-spesifik immünoterapi (VIT) → %90’dan fazla koruma sağlar; 3-5 yıl uygulama.

Kapsamlı arı sokması ilk yardım eğitimi:

• Sokmayı 30 sn içinde çıkarmak
• Buz uygulamak
• Anafilaksi belirtilerinde 112’yi aramak

 

Kaynaklar: American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (AAAAI) Practice Parameter 2024; Journal of Allergy & Clinical Immunology 2021.

Dahili Bağlantı Fırsatları

• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Demirin Bağışıklık Sistemine Katkısı ve Güçlü Bağışıklık İçin Yapılması Gerekenler”

Lateks Alerjisi (Tıbbi Eldiven ve Çapraz Reaktif Gıdalar)

Kimler Risk Altında?

Sağlık çalışanları, temizlik personeli ve cerrahi eldiven kullanan herkes alerji çeşitleri arasında hızla yayılan lateks alerjisi (doğal kauçuk proteini duyarlılığı) için yüksek risk taşır. Vücutta alerji çeşitleri içinde kontakt yoluyla gelişen bu tip, “muz-avokado sendromu” gibi çapraz reaksiyonlara da zemin hazırlar.

Mekanizma ve Tetikleyici Proteinler

• Hev b 1–Hev b 13 proteinleri, eldiven tozuyla havaya karışarak solunum yoluyla da hassasiyeti artırır.
• İlk maruziyette IgE oluşur; tekrar karşılaşmada histamin ve trip­taz salınımı dakikalar içinde kaşıntı-ürtiker döngüsünü başlatır.

Belirti Spektrumu

Çapraz Reaktivite: Lateks-Meyve Sendromu

• Muz, avokado, kivi, kestane → Hev b 6 ile homolog protein içerir.
• Bu gıdalara karşı da “ağız-boğaz kaşıntısı” gelişiyorsa ileri test önerilir.

Tanı ve Laboratuvar

1. Deri prick testi (20 µg/mL lateks ekstraktı).
2. Spesifik IgE (ImmunoCAP).
3. Şüpheli ama negatif sonuçta “Lateks Provokasyon Testi” yalnızca yoğun bakım koşullarında yapılır.

Korunma ve Yönetim

• Pudrasız nitril eldivene geçiş.
• Ameliyathane check-list’ine “lateks-free set” eklemek.
• Anafilaksi öyküsü olanlara adrenalin oto-enjektörü reçetesi.
• İmmünoterapi halen araştırma aşamasında; rutin kullanıma girmemiştir.

 

Kaynaklar: European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) Lateks Pozisyon Belgesi 2023; Occupational Safety & Health Administration (OSHA) Rehberi 2022.

Kontakt Dermatit (İrritan ve Alerjik Cilt Alerjileri)

İki Temel Form: İrritan vs. Alerjik

Alerji çeşitleri içinde cilt odaklı reaksiyonların başında kontakt dermatit gelir.

• İrritan kontakt dermatit: Sabun, deterjan, alkol bazlı solüsyon gibi kimyasallar derinin koruyucu bariyerini bozarak inflamasyona yol açar; IgE yanıtı yoktur.
• Alerjik kontakt dermatit: Nikel veya paraben gibi haptenler deriye bağlanır, geç tip (Tip IV) aşırı duyarlılık tetiklenir; belirtiler 12-48 saat sonra görülür.

En Sık İrritan Maddeler

Yaygın Alerjenler: Metal, Bitki ve Koruyucular

• Nikel (takı, kemer tokası)
• Kobalt (kuaför boyaları)
• Paraben, fenoksietanol (kozmetik koruyucuları)
• Urushiol (sarmaşık türleri reçinesi)

Belirti Matrisi

Tanı: Yama (Patch) Testi

• Sırt derisine %0,5-1 konsantrasyonlu alerjen panelleri uygulanır.
• 48 ve 72 saatte eritem-papül değerlendirmesi; ++ ve üzeri reaksiyon pozitif kabul edilir.
• Sonuçlar gündelik “nickel-free” veya “paraben-free” ürün seçimine rehberlik eder.

Yönetim ve Korunma

1. Maruz kalınan kimyasalı tespit edip uzaklaşmak.
2. Bariyer onarıcı krem (seramid, panthenol).
3. Orta-güçlü topikal kortikosteroid; şiddetli vakada kısa oral steroid kürü.
4. İş ortamında nitril eldiven + pamuk astar kullanımı; günde 15 dk havalandırma molası.

 

Kaynaklar: American Contact Dermatitis Society Uygulama Rehberi 2023; British Journal of Dermatology Derlemesi 2022.

Dahili Bağlantı Fırsatları

• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Glutatyon Ve Cilt Hasarı”

Fiziksel Alerjiler (Soğuk, Isı, Güneş ve Egzersiz Kaynaklı)

Genel Bakış

Alerji çeşitleri içinde antijen gerektirmeyen tek grup fiziksel alerjilerdir. Uyarıcı, aşırı duyarlı deriye uygulanan sıcaklık, ışık veya mekanik stres gibi çevresel faktörlerdir. Belirtiler genellikle dakikalar içinde ortaya çıkar; erken tanı, anafilaksi riskini azaltır.

Alt Türler ve Tetikleyiciler

Belirti Profili

• Ani kızarıklık, yanma ve şiddetli kaşıntı
• Papül veya plak tarzı kabarıklık; çoğu 2-3 saat içinde geriler
• Egzersiz + gıda kombinasyonunda (FDEIA) anafilaksi görülebilir

Tanı Yöntemleri

• Kontrollü uyaran testi

• Laboratuvar genelde gerekmez; triptaz, anafilaksi şüphesinde bakılır
• Egzersiz provokasyonu + spesifik gıda eliminasyonu (FDEIA tanısı)

Yönetim Stratejileri

• Tetikleyiciden kaçınma:

• Profilaksi: Non-sedatif antihistaminik (H1 bloker) günlük veya ihtiyaç öncesi.
• Acil seti: Egzersize bağlı anafilaksi öyküsü olanlara adrenalin oto-enjektörü.
• Kronik soğuk ürtikerinde omalizumab 300 mg/4 hf etkinliği kanıtlandı.

 

Kaynaklar: American Academy of Allergy, Asthma & Immunology Fiziksel Ürtiker Kılavuzu 2024; British Journal of Dermatology Sistematik Derlemesi 2023.

Dahili Bağlantı Fırsatları

• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Glutatyon Ve Cilt Hasarı”

Sık Sorulan Sorular (FAQ)

Alerji çeşitleri hakkında okuyucularımızın en çok merak ettiği başlıkları kısa, anlaşılır cevaplarla derledik. İlk 100 kelime içinde “alerji çeşitleri nelerdir, en yaygın alerjiler hangileridir ve vücutta alerji çeşitleri nasıl ayırt edilir” gibi uzun kuyruklu aramaları da yanıtlamış olacağız.

• Kaç çeşit alerji vardır?

• En yaygın alerjiler hangileridir?

• Vücutta alerji çeşitleri nasıl ayırt edilir?

• Alerji testleri ne zaman yapılmalı?

• Alerji belirtileri kalıcı mıdır?

 

Kaynaklar: World Allergy Organization Global Atlas 2024; American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (AAAAI) Practice Parameter 2023.

Dahili Bağlantı Fırsatları

• Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin: “Alerji Belirtileri Nedir? Belirtileri Ve Nedenleri”